Dziecięce buty – prosty wybór czy trudna decyzja?

Buty nie wątpliwe mają duży wpływ na rozwój dziecięcych stópek, a tym samym na całą motorykę dziecka. Czy przeglądając sklepowe pułki łatwo natrafić na odpowiedni model dla stopy malucha? Jak buty wpływają na chód dziecka?

Stopa dziecka, a stopa dorosłego

Myślę, że nikogo nie musze przekonywać iż stopa malucha znacząco różni się od stopy osoby dorosłej. Przede wszystkim ich delikatność oraz ruchomość odbiega od dużej stopy rodzica. Stopa malucha pod względem budowy składa się w większości z chrząstki, niektóre kości tak jak k. łódkowata swoje kostnienie kończy nawet w okolicach 12 roku życia. Warto wspomnieć również, iż na początku swojego rozwoju pełniła całkiem inną funkcje niż lokomocja. Przyglądając się stopie niemowlaka widzimy, że lepiej maluch stopą… chwyta niż chciałby ją obciążyć. Wszystkie te elementy mają na celu jak najlepszym przygotowaniu stopy do swojej funkcji, czyli przenoszeniu ciężaru swojego właściciela.

Po co nam buty?

W tym artykule w szczególności skupimy się na stopie zdrowego dziecka czyli bez żadnych obciążeń neurologicznych. Gdyż innym rodzajem butów są buty ortopedyczne lub specjalnie profilowane.

Pierwszą funkcją butów było chronienie stóp przed czynnikami które czekały ją na zewnątrz czyli przed ostrymi kamieniami oraz chłodem. Dopiero później but miał wyglądać. Niestety role się odwróciły i niejednokrotnie ich funkcja reprezentacyjna przyćmiła ich prawidłową funkcje jakim jest wspomaganie lub nawet nie przeszkadzanie rozwoju dziecka.

Jak szybko powinniśmy zmieniać dzieciom buty?

Odpowiedź jest bardzo prosta. Kiedy są za małe lub zniszczone. Lecz w przypadku dzieci częściej zdarzy się nam pierwsza wersja, o dużo częściej. Według badaczy z Australii, aż 2/3 dzieci chodzi w zbyt ciasnych butach. Dziecięca stópka rozwija się bardzo szybko. Pomiędzy 12 miesiącem życia, a 3 rokiem około 1,5 mm na miesiąc, a pomiędzy 3 rokiem a 6 około 1 mm na miesiąc. Pamiętajmy że but dziecka powinien być około 0,5 cm większy niż stopa dziecka. Najlepiej stópkę malucha zmierzyć sznurkiem pomiędzy paluchem, a piętą czyli pomiędzy skrajnymi punktami. Obrys stopy na kartce niestety czasem daje błędne pomiary zawyżając rozmiar.

Jak buty wpływają na chód dziecka?

Przeglądając literaturę można zauważyć, iż według badaczy dzieci chodzące w butach szybciej chodziły. Ich krok był dłuższy, może wynikać to faktu dłuższej nogi (wysokość buta) lub również z wagi buta i momentu bezwładności nogi w trakcie wymachu. Zauważono również iż dzieci chodzące w butach dłużej przebywają w podwójnym podporze. Czyli w sytuacji w której dwie nogi znajdują się na podłodze, jedna noga ma kontakt z piętą a druga z paluchem u nogi.

Dziecięca stópka rozwija się bardzo szybko. Pomiędzy 12 miesiącem życia, a 3 rokiem około 1,5 mm na miesiąc, a pomiędzy 3 rokiem a 6 około 1 mm na miesiąc.

Noszenie butów u dzieci zmniejsza również zakres ruchu stopy wskazując na to, że buty działają usztywniająco na stawy stóp. Konsekwencją zmniejszenia ruchu może być mniejsza stymulacja mięśni stóp, a tym samym siły mięśni. Dlatego tak ważne jest pozwolenie dziecku na chodzenia boso. Poza wzmacnianiem mięśni stóp wpływamy również wtedy na stymulacje sensoryczną.

Na co zwrócić uwagę kupując dziecięce buty?

• Waga– but nie powinien być ciężki. Delikatna stopa dziecka potrzebuje lekkiego buta, jego waga nie powinna być większa niż 100 gram. Przypomnij sobie ulgę jaką doświadczasz zdejmując ciężkiego narciarskiego buta, podobnie są z butami u dzieci które ważą zbyt wiele. Ciężki but zmienia parametry chodu, oraz powodują większą męczliwość.
• Wsparcie łuku przyśrodkowego – w sensie jego brak. But nie powinien posiadać po przyśrodkowej części żadnego wsparcia. Czasem zdarza się jego imitacja, która pod wpływem ciężaru dziecka się wypłaszacza.
• Elastyczna podeszwa – but dziecka nie powinien przeszkadzać w prawidłowym chodzie. W trakcie chodu następują ruchy skrętne stopy oraz zgięcie wraz wyprostem w stawach. Zbyt twarda podeszwa uniemożliwia wykonanie tych ruchów co powoduje zaburzenie prawidłowego wzorca ruchowego. Ponadto zbyt gruba podeszwa buta ogranicza dostarczanie odpowiednich bodźców proprioreceptywnych czyli dotyczące ustawienia ciała. W cienkich butach czujemy każdą nierówność, a tym samym dajemy szanse pracy stopy na nierównej powierzchni.

Poza kwestią elastyczności butów, ważna sprawą jest miejsce zgięcia buta w trakcie chodu. Powinien on zginać się w odpowiednim miejscu czyli tam gdzie zginają się stawy dziecka. W szczególności dotyczy to stawów śródstopno – paliczkowych. Dlaczego właśnie tam? W trakcie chodu następuje mechanizm zwanym kołowrotem Hicks’a. To właśnie między innymi on jest odpowiedzialny za powstawanie zagłębienia po przyśrodkowej stronie stopy. Stopa w trakcie chodu ma tendencje do wypłaszczenia jak i również do wysklepienia. Mechanizm ten jest właśnie odwrotnością wypłaszczenia czyli przeciwdziała „płaskostopiu”. Występuje on w szczególności w trakcie kontaktu pięty z podłożem oraz w momencie oderwania pięty i wybicia się z palucha. Dlatego tak istotna jest możliwość zgięcia buta w miejscu stawów środstopno- paliczkowym by nie utrudniać zadziałaniu fizjologii.

Również, but dziecka powinien poddawać się testu „skręcenia/twistu”.  Powinniśmy bez problemu mieć możliwość jego skręcenia, a but powinien powoli wrócić do swojej formy. Dlaczego to takie istotne? Przyjrzyjmy się znowu fizjologii. Mamy tutaj do czynienia z mechanizmem Hendrics’a, który odpowiedzialny między innymi za amortyzowanie chodu. Prawidłowo w trakcie chodu ruch tyłostopia jest przeciwny niż ruch przodostopia. Dlatego but powinien umożliwić nam wykonywanie tych ruchów.

• Unikanie butów z zadartym noskiem – but powinien być płaski. Nie powinien mieć zadartych nosków, lub dropów do góry. Powoduje to wyprost palców, a tym samym napięcie rozcięgna podeszwowego.
• Zapiętek/ tylnik nie powinien być sztywny oraz nie powinien wystawać ponad kostkę – powinniśmy mieć możliwość ugięcia tyłu bucika swoim kciukiem. But nie powinien blokować stawu skokowego/ pięty, gdyż w trakcie chodu w stawie skokowym dolnym występują mi ruchy inwersji oraz ewersji. Oczywiści buty zimowe czy jesienne są wyższe by śnieg nie dostawał się do środka bucika. Lecz można również znaleźć takie, które nie utrudniają ruchu.
• Bucik powinien być szerszy z przodu niż z tyłu – wynika to z budowy dziecięcych stóp, gdzie przodostopie jest szersze niż tyłostopie. Gdy przód buta jest zbyt wąski powoduje to nachodzenie palców na siebie, a tym samym może predysponować do halluksów.

• Brak podwyższonego tyłu buta czyli brak obcasa Thomasa – podniesienie pięty do góry powoduje co prawda wydrążenie przyśrodkowej części stopy co może powodować wizualne przeciwdziałanie płaskostopia. Nic bardziej mylnego! Elewacja pięty wymusza przesunięcie środka ciężkości dziecka do przodu, a tym samym nadmierne przodopochylenie miednicy oraz dalsze z tym związane konsekwencje. Ciało dziecka musi dostosować się do zmiany jakie nastąpiły poprzez wyprofilowanie buta.

Czy znalezienie odpowiedniego bucika jest łatwe?

Przeglądając buty w „sieciówkach” trzeba przyznać, że spełnienie wszystkich kryteriów w tym artykule napawa trudności. Dlatego tak, ważne są odpowiednie poszukiwania oraz kierowanie się wskazówkami zawartymi w tym artykule.

Podziękowania należy się również firmie Fabryka Bucika, która udostępniła buty do testowania. Pewnie znajdziecie tam buty dopasowane do stópek waszego dziecka. Między innymi buty typu Barefoot.

Piśmienictwo:

Menant JC, Perry SD, Steele JR, Menz HB, Munro BJ, Lord SR, Menant JC, Perry SD, Steele JR, Menz HB. et al.Effects of shoe characteristics on dynamic stability when walking on even and uneven surfaces in young and older people. Arch Phys Med Rehabil. 2008;89:1970–1976. doi: 10.1016/j.apmr.2008.02.031.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3031211/

https://jfootankleres.biomedcentral.com/articles/10.1186/s13047-019-0336-z

2001-2003: Research project “Children’s Feet – Children’s Shoes” commissioned by the Austrian Federal Ministry
https://kinderfuesse.com/en/childrens-feet-childrens-shoes

Wilkinson et al. Int J Sports Exerc Med 2018, 4:090 Volume 4 | Issue 2 DOI: 10.23937/2469-5718/151009.

Buckland, Melanie A., et al. „The effect of torsional shoe flexibility on gait and stability in children learning to walk.” Pediatric Physical Therapy4 (2014): 411-417.